محصولات تراریخته چیست؟

محصولات تراریخته یعنی دستکاری ژنتیکی در محصولات کشاورزی یا جانوران که البته در هر کدام از موارد، علم متفاوتی هست و هیچ ارتباطی به یکدیگر ندارند.علم تراریخته در جانوران سالهاست در حال انجام است ولی در محصولات کشاورزی در سال های اخیر بحث و اظهار نظرهای مختلفی وجود دارد.تراریخته (به انگلیسی: TRANSGEMESIS) که از دو واژه transformation و genesis گرفته شده. ترنسفورمیشن یعنی تغییر شکل و جنسیس هم معنی اصل و ریشه یک چیزی است.در علم تراریخته با تغییر یا اضافه نمودن یک یا چند ژن روی یک محصول، ارزش آن را کم یا اضافه می کنیم. یعنی تغییر در ویژگی های یک محصول که قطعا در راستای بهبود و اصلاح ساختار مصرف ایجاد گردیده ولی متاسفانه مانند خیلی از علوم که در راستای آسانی و آرامش انسان ها اختراع شد ولی بعضا برای نابودی انسان ها استفاده گردید، این نیز در مصارف غیر انسانی بکار خواهد رفت..

محصول برای این تراریخته می گردد که در برابر تهدیدات، آفت ها یا بیماری ها مقاوم شود. مثلا برای گندم، نیشکر، برنج، ذرت که با این تغییر ژنتیک آفت ها روی محصولات اثر نمی گذارد و محصولی با کیفیت تر به عمل خواهد آمد.نکته مهم اینکه اگر چند ژن به محصول جدید اضافه کنند می گویند تراریخته. و اگر چند ژن از محصول کم یا مختل شود می گویند فروریخته.تراریزی اولیه توسط دستگاهی به نام dene dun انجام می گردد.علم تراریخته اگر با هدف مقدس خدمت به انسان ها در بخش محصولات کشاورزی استفاده گردد می تواند در سلامت جامعه موثر باشد.در سال ۱۹۹۷ حدود ۵ میلیون کودک در جنوب شرق آسیا به خاطر کمبود ویتامین A دچار بیماری خشکی چشم شدند و حدود یک میلیون و بیست و پنج هزار نفر آنها کور شدند. به همین دلیل دانشمندان و اساتید دانشگاهی با تراریزی برنج باعث تولید برنج طلایی با ویتامین A و موجب رفع این بیماری شدند.برای این کار مقادیری از ژن نرگس زرد را به خاک زراعی اضافه کردند تا بتوانند ماده بتاکاروتن را بیشتر کنند. بتاکاروتن زمینه ساز تولید ویتامین A می باشد و این برنج به Golden Rice نام گرفت.

تا سال 2050، جمعیت جهان تقريبا به 9 میلیارد نفر مي رسد در نتيجه توليد مواد غذایی باید به همان میزان یا بیشتر افزایش یابد تا نیازهای عظیمی از مردم را در قرن های روبه رو برآورده سازد. بنابراین، در دهه های اخیر، نیاز به استفاده از تکنیک های ژنتیکی برای بهبود محصولات کشاورزی مورد حمايت قرار گرفته است. با استفاده از ترانس ژنیک، می توان گیاهان با صفات مورد نظر را ايجاد كرد. این ترانس ژنیک ها می توانند محصولاتی را که عمر طولاني تري دارند به اسم محصولات تراريخته ايجاد كنند.

یک گیاه زراعی تراریخته حاوی ژن یا ژن هایی است که بطور مصنوعی به جای گياه گرده افشاني مي كنند، يعني ترکیبی از ژن هاي مختلف در یک گیاه ترکیب مي شود.

در دو دهه اخير، مهندسي ژنتيك با استفاده از علم بيوتكنولوژي نوين باعث توليد محصولات تغيير ژنتيك يافته يا تراريخته  در جهان شده است. در اين روش با استفاده از دي ان اي نوتركيب ژنهاي جديدي به گونه ي مورد نظر منتقل مي شود تا ويژگي مطلوبي در آن به وجود آورد در حالي كه انتقال آن با روش هاي سنتي امكان پذير نيست. اين مواد غذايي از دهه ۹۰ ميلادي در بازار مصرف وجود داشت در حالي كه اغلب مصرف كنندگان از وجود آن ها بي اطلاع بودند.

محصول تراريخته شده داراي ویژگی هایی نظیر عملکرد بالاتر یا کیفیت بهبود یافته، مقاومت به آفات یا بیماری یا تحمل گرما، سرما و خشکسالی دارد.

محصولات تراريخته يا تغيير ژن يافته به محصولاتی گفته می شود که به منظور  داشتن ویژگی هاي خاص و جدید و یا حذف صفات نامطلوب، از لحاظ ژنتیکی اصلاح شده اند. اصلاح نژاد محصولات، امري است که از دیرباز در کشاورزي و دامپروري رایج بوده و به مدد آن، گیاهانی که روزي غیرخوراکی و حتی غیرقابل استفاده بودند، امروزه از معمول ترین مصارف روزانه در سراسر جهان اند.

به عنوان مثال موز که اکثر مردم تصور می کنند از ابتدا به این فرم بوده، درگذشته فقط به شکل موز وحشی وجود داشته و داراي هسته هاي بزرگ و غیرقابل خوردن بوده ،اما اصلاح نژاد سنتی، که از طریق انتخاب محصول برتر و داراي صفت مطلوب براي پرورش دهنده، پرورش آن و یا پیوند دادن آن با گیاهان هم رده بود، به کندي پیش می رفت و نتیجه معمولا پائین تر از سطح انتظار بود و یا حتی بدون نتیجه می ماند.

همچنین امکان انتقال صفت مطلوب از سایر جانداران به محصول غیرممکن بود. اما امروزه با استفاده از ابزارهاي پیشرفته بیوتکنولوژي، میتوان ژن صفات مورد نظر را حتی از سایر جانداران به محصول وارد کرد که بازدهی این روش بسیار بالاتر از اصلاح نژاد به شیوه سنتی است.

مزایاي استفاده از گیاهان تراریخته:

حفظ سرمایه و جلوگیري از فقر و گرسنگی

محصولات تراریخته کمک به سزایی در افزایش بهره وري و کاهش فقر خواهند داشت .  این ابتدایی ترین توجیهی بود که انسانها براي این دستکاري هاي ژنتیکی یافتند . به طور مثال، پنبه و برنج در هند، سیب زمینی در ویتنام و موز در کنیا محصولاتی هستند که مردم این مناطق از طریق فروش آنها، امرار معاش می کنند.

سالانه مقدار زیادي از این محصولات دچار آفت شده و از بین می روند که این مسأله به طور جدي معاش مردم این مناطق را تحت تأثیر قرار می دهد. حال با استفاده از ارگانیسم ها میتوان از آفت زدگی این مواد جلوگیري کرد و این گونه، مردم مناطق محروم که خودشان نیز در گرسنگی و فقر هستند سرمایه ي زندگیشان را از دست نمی دهند.

اثر بر سلامتی انسان

سالانه هزینه هاي هنگفتی صرف تولید و واردات سم می شود و انسان هاي زیادي در اثر تماس مستقیم و یا غیر مستقیم از طریق مصرف محصولات سمی دچار آسیب هاي جبران ناپذیري می شوند. استفاده از محصولات تراریخته به دلیل وجود ژن هاي مقاوم به آفات در گیاه این مشکل را حل کرده است، به طوري که در 29کشور، 90 درصد از کشاورزان این محصولات را کشت می کنند. با ارزیابی هایی که پژوهشگران بر روي این گیاهان و غذاهاي حاصل از آن انجام داده اند تاکنون هیچ نوع گزارش اثبات شده اي در مورد سمیت محصولات تراریخته به دست نیامده است.

سودمندي براي محیط زیست

گیاهان تراریخته از طریق کاهش میزان دست ورزي خاك به دلیل عدم نیاز یا نیاز کم این گیاهان به شخم زدن، به زمین و کیفیت خاك کمک می کنند. در نتیجه، فرسایش خاك کاهش یافته و ذخیره ي مواد آلی افزایش می یابد که به حفظ رطوبت خاك کمک می شود. همچنين در این محصولات در کاهش مصرف آب و جلوگیري از به هدر رفتن آن تأثیر قابل توجهی دارند. ذرت و برنج، نمونه هایی از محصولات زراعی هستند که از طریق بازسازي مولکولی، آب کمتري مصرف می کنند.

گیاهان مقاوم در برابر ویروس

بزرگترین مزیت زیست محیطی به کارگیري محصولات مقاوم به علف کش این است که کشاورز می تواند با سهولت بیشتري سیستم بدون شخم را به کار ببرند. در نتیجه، مقدار خاك فرسایش یافته را کاهش داده، حفاظت بیشتري براي گیاهان فرآهم کرده و کاربرد تجهیزات مزرعه اي را کاهش می دهد.

 گیاهان مقاوم در برابر حشرات

Bacillus thuringiensis  یک باکتری است که برای آفات حشرات بیماری زا است. اثر کشنده آن یک سم پروتئین تولید می كند. از طریق روش های DNA نوترکیب ، ژن توکسین را می توان به طور مستقیم به ژنوم گیاه متصل كرد كه در محصولات تراريخته اين عمل صورت مي گيرد و باعث حفاظت از آفات گیاهي مي شود.

مزایای تغذیه ای

کمبود ویتامین A باعث می شود که نیمی از میلیون ها کودک سالانه تقریبا کور شود. برنج غذای اصلی بخش بزرگی از جهان است . روشهای پرورش سنتی در تولید محصولات کشاورزی نامناسب بوده و حاوی غلظت بالایی از ویتامین A نيست.  برنج تراریخته شده حاوي افزایش تولید بتا کاروتن به عنوان پیش ماده ویتامین A است كه رنگ دانه هاي برنج را زردتر مي كند. چنین برنج زرد یا طلایی يک غذاي مفید برای درمان مشکل کمبود ویتامین A در کودکان مناطق استوایی است.

معایب محصولات تراریخته

چندین سال از استفاده از محصولات تراریخته می گذرد و بسیاری از نگرانی ها مطرح شده در این مورد به دو دسته تقسیم می شوند.

1. نگرانی در مورد مواد ژنتیکی كه می توانند برسلامت انسان تاثیر بگذارند .برای مثال، برخی از محصولات زراعی تراریخته باعث ايجاد آلرژی در برخی افراد مي شوند، اگرچه مشخص نیست که آیا محصولات تراریخته می توانند این واکنش را ایجاد کنند يا خير. علاوه بر این، ژن های مقاوم به آنتی بیوتیک قرار داده شده در این محصولات منجر به اشکالات و بيماري هاي فوق العاده اي مي شود، که نمی توان با آنتی بیوتیک درمان شود .اين بيماري ها با تغيير DNA که از منبع دیگری مانند ویروس ها یا باکتری ها ایجاد مي شوند .

2.نگرانی دیگر در مورد این است که آیا محصولات تراریخته باعث آسیب به محیط طبیعی می شود یا خیر. براي مثال گرده ذرت تراریخته شده باعث مرگ پروانه لارو(يك گونه نادر از پروانه ها)  مي شود. تحقيقات نشان داده است که ذرت تراريخته سموم باکتریایی را در گرده خود به وجود مي آورد که با باد تا 60 متري زمين پراكنده مي شود. در این محدوده، گرده ذرت بر روی گیاهانی كه در نزدیکی زمین های ذرت قرار دارند تاثير بگذارد.

در زمينه ملاحظات سلامت انسان نيز از جمله احتمال ایجادحساسیت، تغییر کیفیت مواد غذایی، سمیت پنهانی مواد غذایی تغییر یافته ژنتیکی، ایجاد ویروس ها و باکتري هاي جدید و انتقال افقی ژن که عبارت است از انتقال مواد ژنتیکی بین سلولها یا ارگانیسم هایی که به گونه هاي غیرخویشاوند متعلق هستند.

آیا ما باید از محصولات تراریخته استفاده کنیم؟

مزایا و معایب ادراک شده محصولات تراریخته باید با همدیگر تلفيق شوند تا محصولی را که از لحاظ زیست محیطی غیر خطرناک است را ارائه دهد. تولید کنندگان محصولات تراریخته و سازمان هایی که اثرات آنها را مطالعه می کنند، از این موضوع آگاه هستند. با این حال، تا به امروز شواهد کمی برای حمایت از هر دو مورد وجود دارد. تحقیقات بیشتری در این زمینه لازم است تا ایمنی واقعی این گیاهان را تعیین کند و اينكه آیا آن ها برای محیط زیست و کسانی که این محصولات را در طول سالها مصرف می کنند، بی خطر هستند يا خير.

اگر چه محصولات اصلاح شده ژنتیکی راه حلی بالقوه برای کمبود مواد غذایی در سرتاسر جهان هستند، در آینده، محققان امیدوارند بتوانند واکسن ها و داروهایی را در غذاها تولید کنند زيرا كه داروهای موجود در غذا حمل و نگهداری آنها را  آسان تر مي كند. پیشرفت هایی که از گیاهان تراریخته انجام شده ، تاثیر زیادی بر زندگی انسان ها مي گذارد.

استفاده از مهندسی ژنتیک برای تولید بیو فرم داروها مانند اریتروپویتین برای درمان کم خونی و انسولین برای درمان دیابت به خوبی شناخته شده است. نسل های آینده محصولات تراريخته باعث  افزایش محتوای مواد مغذی، تولید مواد دارویی و تولید بیو انرژی و سوخت های زیستی  مي شود.

محصولات تراريخته از نگاه اسلام

پذيرش محصولات تراريخته متأثر از ديدگاه هاي مذهبي افراد است.

محققان و مفسران ديني در اديان الهي همانند اسلام، مسيحيت و يهود داراي ديدگاههاي متفاوتي در زمينه ي اجازه از فناوري محصولات تراريخته هستند.

اسلام يکي از بزرگترين مذاهب جهاني است که داراي سريعترين رشد جمعيتي در ميان اديان و فرهنگهاي مختلف شامل مسيحيت، يهوديت، هندويسم، بوديسم و … است.

مسلمانان با جمعيتي 1 ميليارد نفر در 112 کشور دنيا، حدود 25 درصد / بالغ بر 6 جمعيت جهاني را شامل ميشوند .

دين اسلام داراي دو شاخهي اصلي با عناوين مذاهب شيعه و سني است که داراي تفاوت در ديدگاههاي تاريخي و دکترين هستند.

در اسلام عليرغم نگرانيهاي مربوط به سلامتي و محيط زيست ناشي از محصولات تراريخته، قانون منع کننده براي تغييرات ژنتيکي در گياهان و جانوران وجود ندارد. در زمينه ي استفاده از محصولات تراريخته در اسلام عقايد مختلفي توسط محققان و مفسران ابراز شده است و تاکنون اجماع واحدي براي پذيرش اين محصولات اعلام نشده است. اگرچه از يک سو در سال ٢٠٠٣ ميلادي مجلس علماي کشور اندونزي با واردات و مصرف محصولات تراريخته موافقت کرد.

همچنين، شوراي تغذيه و غذاي اسلامي آمريکا، شوراي مذهبي اسلامي سنگاپور، اتحاديه ي جهاني مسلمانان عربستان سعودي و دولت مالزي نظرات ابراز شده مبني بر حلال بودن محصولات تراريخته را پذيرفته اند، اما از سوي ديگر برخي محققان و علماي ديني آن را حرام مي دانند. برخي اعتقاد دارند توليد گياهان تراريخته دخالت در خلقت خدا بوده و جايز نيست . از نظر اسلام ،مذهب شيعه با توجه به نظرات مراجع محترم استفاده از محصولات تراريخته بلامانع است، مشروط به آنکه ايمني و بي ضرري همانند محصولات طبيعي تأمين شود.